Nguồn gốc thật sự của Tết Nguyên Đán Việt Nam

Tết Nguyên Đán - hay gọi tắt là Tết - là dịp lễ quan trọng nhất trong năm của người Việt, đánh dấu thời khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới theo âm lịch. Đây là khoảng thời gian để sum họp gia đình, tưởng nhớ tổ tiên và đón chào mùa xuân mới. Tết không chỉ mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc mà còn là biểu tượng tinh thần thiêng liêng gắn liền với đời sống người Việt từ bao đời nay.

Ý nghĩa của từ “Tết Nguyên Đán”

Từ “Tết” có nguồn gốc từ chữ Hán Việt, nghĩa là “tiết lễ”, còn “Nguyên Đán” nghĩa là “buổi sáng đầu tiên”. Ghép lại, “Tết Nguyên Đán” có nghĩa là ngày đầu tiên của năm mới theo âm lịch. Cũng như các quốc gia Á Đông khác, Tết ở Việt Nam diễn ra theo chu kỳ mặt trăng, thường rơi vào khoảng cuối tháng 1 đến giữa tháng 2 dương lịch. Thời gian đón Tết thường kéo dài nhiều ngày, bắt đầu từ những ngày cuối năm âm lịch với công đoạn dọn dẹp, chuẩn bị, cho đến hết mùng trong tuần đầu năm mới.

Tết có phải bắt nguồn từ Trung Quốc?

Nhiều người cho rằng Tết bắt nguồn từ thời kỳ Bắc thuộc kéo dài 1.000 năm, khi các yếu tố văn hóa Trung Hoa như Nho giáo và lịch âm du nhập vào Việt Nam. Tuy nhiên, các tài liệu lịch sử và truyền thuyết dân gian cho thấy Tết - hoặc ít nhất là một hình thức lễ hội mùa màng tương tự - có thể đã tồn tại ở Việt Nam từ trước thời kỳ chịu ảnh hưởng Trung Hoa.

Một trong những dẫn chứng tiêu biểu là truyền thuyết về Bánh Chưng - Bánh Dày, xuất hiện từ thời các Vua Hùng - những vị vua đầu tiên trong lịch sử Việt Nam. Theo truyện kể, Vua Hùng thứ sáu tổ chức cuộc thi để chọn người kế vị. Lang Liêu, một người con hiền lành, đã dâng lên hai loại bánh làm từ gạo nếp tượng trưng cho trời và đất - thể hiện tinh thần dân tộc và sự gắn bó với nền văn hóa lúa nước. Chi tiết này cho thấy từ xa xưa, người Việt đã có phong tục đón năm mới với tinh thần biết ơn đất trời và tổ tiên, độc lập với ảnh hưởng phương Bắc.

Ngoài ra, một số tài liệu cổ cũng ghi nhận những tập tục tương tự Tết đã tồn tại ở vùng đất Giao Chỉ (nay thuộc miền Bắc Việt Nam) từ trước thời kỳ Tam Hoàng Ngũ Đế của Trung Hoa. Trong sách Lễ Ký, Khổng Tử từng viết: “Tôi không biết Tết là gì, chỉ nghe nói đó là lễ hội lớn của người Man, họ nhảy múa, uống rượu và ăn mừng suốt nhiều ngày.” Sách Giao Chỉ Chí cũng chép: “Người dân Giao Quận thường tụ tập ca hát, nhảy múa, tổ chức lễ hội nhiều ngày để đón mùa vụ mới. Không chỉ nông dân mà cả các dòng họ Quan Lang, Chúa Đồng cũng tham gia.” Những ghi chép này càng củng cố lập luận rằng Tết có gốc rễ từ chính văn hóa bản địa của người Việt.

Tết Việt và Tết Trung Quốc: Giống và khác

Dù Tết Việt Nam và Tết Trung Quốc có nhiều điểm tương đồng do cùng dùng âm lịch và có sự giao thoa văn hóa, nhưng Tết Việt vẫn mang bản sắc riêng biệt rõ rệt:

Ẩm thực đặc trưng: Bánh Chưng và Bánh Dày là hai món ăn truyền thống chỉ có ở Việt Nam, không có trong tập tục Trung Hoa.
Trang trí và biểu tượng mùa xuân: Hoa đào (miền Bắc) và hoa mai (miền Nam) là biểu tượng đặc trưng trong ngày Tết Việt, trong khi Trung Quốc thường trang trí bằng lồng đèn đỏ và câu đối.
Con giáp khác biệt: Dù cùng sử dụng hệ thống 12 con giáp, người Việt thay con thỏ bằng con mèo, con trâu thay cho con bò, cùng một vài điều chỉnh nhỏ khác phù hợp với văn hóa Việt.
Phong tục thờ cúng tổ tiên: Người Việt đặc biệt coi trọng nghi lễ cúng tổ tiên vào dịp Tết, chuẩn bị mâm cơm cúng, thắp hương tưởng nhớ ông bà cha mẹ đã khuất như một phần không thể thiếu trong ngày đầu năm mới.

Tết - Bản sắc văn hóa Việt được giữ gìn qua nhiều thế kỷ

Tết Nguyên Đán không chỉ là một ngày lễ lớn mà còn là biểu tượng của truyền thống nông nghiệp, sự gắn kết gia đình, và tinh thần hướng về cội nguồn. Dù có những ảnh hưởng nhất định từ Trung Hoa trong suốt chiều dài lịch sử, Tết Việt vẫn giữ được linh hồn dân tộc với những giá trị riêng biệt không thể nhầm lẫn. Dù bắt nguồn từ đâu, Tết Nguyên Đán vẫn là dịp thiêng liêng để mỗi người Việt nhìn lại, biết ơn những gì đã qua, và hướng đến một năm mới với nhiều hy vọng, sức khỏe và an lành.